دنياي اقتصاد نوشت:تجارت قالي در ايران به شدت تحت تاثير دامنه عرضه و تقاضاي خارجي بوده است، به گونه‌اي كه در اوايل قرن بيستم طولي نكشيد كه هجوم روزافزون اروپاييان و آمريكاييان بدان باعث افزايش تقاضاي خارجي شد.
اين مساله منجر به افزايش توليد قالي در منابع سنتي، برقراري و تاسيس كارخانه‌ها و كارگاه‌ها به‌وسيله تجار خارجي و نيز تجار داخلي چون تجار تبريز و ساير بازرگانان شد، به گونه‌اي كه كنسول انگلستان در تبريز اشاره كرده است؛ «در عرض دو سال گذشته تقاضا براي قالي‌هاي ايران به طرز چشمگيري بالا رفته و صادرات آن دو برابر شده است، قالي در همه جاي ايران توليد مي‌شود، ولي قالي‌هاي مناطق زير به‌خاطر زيبايي و دوامشان معروفند، فراهان، سلطان آباد، سرابند و دهات اطراف مشهد و جوين، در كردستان سنه(سنندج) و در دهات مجاور آن، در آذربايجان ناحيه قراداغ، بخشايش و هريس.»
صادرات قالي تبريز(از راه طرابوزان) حدود ۲۸هزار ليره در سال ۱۸۷۲ و ۲۵هزار ليره در سال ۱۸۷۳م. بوده، فراهان و سلطان آباد در همين زمان در حدود ۵۰هزار ليره صادرات به اروپا و تركيه داشتند و در سال ۱۸۷۹م صدور قالي از تبريز به ۶۵هزار ليره ترقي كرد.
بيشتر بخوانيد: قاليشويي در قنات كوثر
در همين زمان «لرد كرزن»، بيشترين مقدار تجارت اروپايي را متعلق به فرش دانسته، كه با ارزش ۴۲۲۶۰ ليره بيشتر به انگلستان و آمريكا صادر مي‌شده است و از احتمال وجود همين ميزان صادرات به‌صورت قاچاق مي‌گويد.
وي به نقل از يكي از «تجار با اطلاع» در اين زمينه، صادرات فرش را سالانه بين «۹۰هزار تا ۱۰۰هزار» ليره دانسته كه بيشتر به انگلستان، فرانسه و آمريكا مي‌برند، وي سپس برمبناي ارقام و آماري كه از عثماني و ايران به‌دست آورده، ميزان صادرات قالي را ۲۵هزار بار قاطر دانسته كه هرساله از راه كرمانشاه به بغداد عبور مي‌كرده‌اند.
كالاهاي عمده وارداتي از قبيل منسوجات و... را وارد ايران كرده و بر همين مبنا وي حدس مي‌زند، ارزش صادرات ايران كه از كرمانشاه به خارجه مي‌رفته است، كه عمده‌اش، پشم، پنبه، فرش و ترياك بوده است، مجموعا ۵۴۰هزار ليره انگليسي بوده است، و مطابق مجله «اطاق تجارت اسلامبول» مورخ ۱۷ مه ۱۸۹۰ صادرات فرش ايران به عثماني در حدود ۴هزار ليره ترك بوده است.
در سال ۱۹۱۴م ارزش صادرات به يك ميليون ليره رسيد، كه تقريبا يك‌هشتم كل تجارت ايران را تشكيل مي‌داد، قسمت اعظم اين صادرات به روسيه و تركيه مي‌رفت، تا آزادانه به ايالات متحده، انگليس، فرانسه و ساير ممالك صادر شود.
مطابق گزارش «كارگزار مهام خارجه كرمان و بلوچستان»، تجارت قالي در كرمان اين گونه رواج داشته است؛«... دو سال بود، قالي كرمان خيلي تنزل كرده بود، اين اوقات به‌واسطه حمل آمريكا كمال ترقي را حاصل كرده، تجار آذربايجاني به قيمت خيلي گزاف به‌رقابت همديگر خريده حمل تبريز و از آنجا از راه اسلامبول حمل آمريكا مي‌شود، بحمدالله وسعتي به جهت فروش قالي به اهالي دست داده...»
كه متن اين گزارش حاكي از آن است كه در اواسط دوره قاجاريه، «آمريكا» به‌عنوان يكي از مشتريان و بازارهاي هدف اصلي فرش دستباف مطرح شده و نقش تجار و بازرگانان تبريزي در اين ميانه بسيار برجسته است و مسير عمده تجارتي قالي در دوره قاجاريه نيز حمل به تبريز و از آنجا به اسلامبول و سپس بارگيري به مقاصد كشورهاي مختلف از جمله آمريكا است.
و بنابر مكاتبه «سفارت شاهنشاهي ايران در واشينگتون»، قالي در آمريكا عمده‌ترين و اصلي‌ترين متاعي است كه رواج دارد، كه صدها هزار نفر در ايران از آن نان مي‌خورند و نوعي مدد بودجه دولتي است. و نيز از «فيلادلفيا» به‌عنوان يكي از مراكزي كه تجارت فرش ايران در آنجا خيلي وسعت پيدا كرده، نام برده شده است.
در همين زمان در گنجه «منسوجات پشمي و ابريشمي و به ويژه قالي» با وجود تنزل مال‌التجاره‌هاي ايراني از جمله خشكبار رواج داشته و ويس قونسول قفقاز از «اقسام فرش و گليم تبريز و عراق» به‌عنوان عمده امتعه ايران نام برده است، و نيز بنا بر گزارش كارپردازي اول دولت ايران در شام، «مال‌التجاره كه از امتعه ايران به‌شام مي‌آورند، عبارت از سجاده و قالي تبريز و خراسان و كرمانشاهان است و گاهي حسب اتفاق از شيراز خيلي كم مي‌آورند».
يا آنچنان كه سفير اتازوني (آمريكا) در تهران بيان كرده است، «... در نيويورك و لندن بازار بزرگي جهت فروش قالي ايران كه اعظم‌ترين و معتبر شعبات تجارتي مصنوعات ايران است مهيا است...»
در مجموع بايد اذعان كرد، اقتصاد فرش ايران در قرن نوزدهم(عصر قاجاريه) داراي دامنه و گستره نامحدودي است كه از گستره اين پژوهش خارج است.
بايد پذيرفت اقتصاد فرش در اين قرن، رو به توسعه و ترقي گذاشته است، توسعه‌اي ناموزون كه منجر به تغييرات اقتصادي گسترده در سازمان توليد فرش شد. از جمله مهم‌ترين عوامل اين توسعه، توسعه نظام سرمايه‌داري، اقتصاد وابسته ايران عصر قاجار، صادرات در مقابل واردات و گسترش بازارهاي بين‌المللي فرش دستباف بود، امري كه منجر به تجاري‌سازي فرش دستباف شد. بدون شك اين روند تجاري‌سازي از منظر كيفي براي فرش مطلوب نبوده، اما از منظر كمي در اقتصاد بيمار عصر قاجار نقش مهمي ايفا كرده است، به گونه‌اي كه به عاملي ثروت‌زا و ثروت‌آفرين تبديل شده است.
دنياي اقتصاد نوشت:تجارت قالي در ايران به شدت تحت تاثير دامنه عرضه و تقاضاي خارجي بوده است، به گونه‌اي كه در اوايل قرن بيستم طولي نكشيد كه هجوم روزافزون اروپاييان و آمريكاييان بدان باعث افزايش تقاضاي خارجي شد.
اين مساله منجر به افزايش توليد قالي در منابع سنتي، برقراري و تاسيس كارخانه‌ها و كارگاه‌ها به‌وسيله تجار خارجي و نيز تجار داخلي چون تجار تبريز و ساير بازرگانان شد، به گونه‌اي كه كنسول انگلستان در تبريز اشاره كرده است؛ «در عرض دو سال گذشته تقاضا براي قالي‌هاي ايران به طرز چشمگيري بالا رفته و صادرات آن دو برابر شده است، قالي در همه جاي ايران توليد مي‌شود، ولي قالي‌هاي مناطق زير به‌خاطر زيبايي و دوامشان معروفند، فراهان، سلطان آباد، سرابند و دهات اطراف مشهد و جوين، در كردستان سنه(سنندج) و در دهات مجاور آن، در آذربايجان ناحيه قراداغ، بخشايش و هريس.»
صادرات قالي تبريز(از راه طرابوزان) حدود ۲۸هزار ليره در سال ۱۸۷۲ و ۲۵هزار ليره در سال ۱۸۷۳م. بوده، فراهان و سلطان آباد در همين زمان در حدود ۵۰هزار ليره صادرات به اروپا و تركيه داشتند و در سال ۱۸۷۹م صدور قالي از تبريز به ۶۵هزار ليره ترقي كرد.
بيشتر بخوانيد: قاليشويي در قنات كوثر
در همين زمان «لرد كرزن»، بيشترين مقدار تجارت اروپايي را متعلق به فرش دانسته، كه با ارزش ۴۲۲۶۰ ليره بيشتر به انگلستان و آمريكا صادر مي‌شده است و از احتمال وجود همين ميزان صادرات به‌صورت قاچاق مي‌گويد.
وي به نقل از يكي از «تجار با اطلاع» در اين زمينه، صادرات فرش را سالانه بين «۹۰هزار تا ۱۰۰هزار» ليره دانسته كه بيشتر به انگلستان، فرانسه و آمريكا مي‌برند، وي سپس برمبناي ارقام و آماري كه از عثماني و ايران به‌دست آورده، ميزان صادرات قالي را ۲۵هزار بار قاطر دانسته كه هرساله از راه كرمانشاه به بغداد عبور مي‌كرده‌اند.
كالاهاي عمده وارداتي از قبيل منسوجات و... را وارد ايران كرده و بر همين مبنا وي حدس مي‌زند، ارزش صادرات ايران كه از كرمانشاه به خارجه مي‌رفته است، كه عمده‌اش، پشم، پنبه، فرش و ترياك بوده است، مجموعا ۵۴۰هزار ليره انگليسي بوده است، و مطابق مجله «اطاق تجارت اسلامبول» مورخ ۱۷ مه ۱۸۹۰ صادرات فرش ايران به عثماني در حدود ۴هزار ليره ترك بوده است.
در سال ۱۹۱۴م ارزش صادرات به يك ميليون ليره رسيد، كه تقريبا يك‌هشتم كل تجارت ايران را تشكيل مي‌داد، قسمت اعظم اين صادرات به روسيه و تركيه مي‌رفت، تا آزادانه به ايالات متحده، انگليس، فرانسه و ساير ممالك صادر شود.
مطابق گزارش «كارگزار مهام خارجه كرمان و بلوچستان»، تجارت قالي در كرمان اين گونه رواج داشته است؛«... دو سال بود، قالي كرمان خيلي تنزل كرده بود، اين اوقات به‌واسطه حمل آمريكا كمال ترقي را حاصل كرده، تجار آذربايجاني به قيمت خيلي گزاف به‌رقابت همديگر خريده حمل تبريز و از آنجا از راه اسلامبول حمل آمريكا مي‌شود، بحمدالله وسعتي به جهت فروش قالي به اهالي دست داده...»
كه متن اين گزارش حاكي از آن است كه در اواسط دوره قاجاريه، «آمريكا» به‌عنوان يكي از مشتريان و بازارهاي هدف اصلي فرش دستباف مطرح شده و نقش تجار و بازرگانان تبريزي در اين ميانه بسيار برجسته است و مسير عمده تجارتي قالي در دوره قاجاريه نيز حمل به تبريز و از آنجا به اسلامبول و سپس بارگيري به مقاصد كشورهاي مختلف از جمله آمريكا است.
و بنابر مكاتبه «سفارت شاهنشاهي ايران در واشينگتون»، قالي در آمريكا عمده‌ترين و اصلي‌ترين متاعي است كه رواج دارد، كه صدها هزار نفر در ايران از آن نان مي‌خورند و نوعي مدد بودجه دولتي است. و نيز از «فيلادلفيا» به‌عنوان يكي از مراكزي كه تجارت فرش ايران در آنجا خيلي وسعت پيدا كرده، نام برده شده است.
در همين زمان در گنجه «منسوجات پشمي و ابريشمي و به ويژه قالي» با وجود تنزل مال‌التجاره‌هاي ايراني از جمله خشكبار رواج داشته و ويس قونسول قفقاز از «اقسام فرش و گليم تبريز و عراق» به‌عنوان عمده امتعه ايران نام برده است، و نيز بنا بر گزارش كارپردازي اول دولت ايران در شام، «مال‌التجاره كه از امتعه ايران به‌شام مي‌آورند، عبارت از سجاده و قالي تبريز و خراسان و كرمانشاهان است و گاهي حسب اتفاق از شيراز خيلي كم مي‌آورند».
يا آنچنان كه سفير اتازوني (آمريكا) در تهران بيان كرده است، «... در نيويورك و لندن بازار بزرگي جهت فروش قالي ايران كه اعظم‌ترين و معتبر شعبات تجارتي مصنوعات ايران است مهيا است...»
در مجموع بايد اذعان كرد، اقتصاد فرش ايران در قرن نوزدهم(عصر قاجاريه) داراي دامنه و گستره نامحدودي است كه از گستره اين پژوهش خارج است.
بايد پذيرفت اقتصاد فرش در اين قرن، رو به توسعه و ترقي گذاشته است، توسعه‌اي ناموزون كه منجر به تغييرات اقتصادي گسترده در سازمان توليد فرش شد. از جمله مهم‌ترين عوامل اين توسعه، توسعه نظام سرمايه‌داري، اقتصاد وابسته ايران عصر قاجار، صادرات در مقابل واردات و گسترش بازارهاي بين‌المللي فرش دستباف بود، امري كه منجر به تجاري‌سازي فرش دستباف شد. بدون شك اين روند تجاري‌سازي از منظر كيفي براي فرش مطلوب نبوده، اما از منظر كمي در اقتصاد بيمار عصر قاجار نقش مهمي ايفا كرده است، به گونه‌اي كه به عاملي ثروت‌زا و ثروت‌آفرين تبديل شده است.
قالیشویی غیر اصولی چگونه از عمر فرش می کاهد؟